CHUYẾN ĐI HỌC TẬP VỀ TRIẾT LÝ KINH TẾ VỪA ĐỦ TẠI THÁI LAN: NHỮNG GIẢI PHÁP TOÀN DIỆN CHO CUỘC ĐA KHỦNG HOẢNG HIỆN NAY
14 ngày học về cách tái tạo sự trù phú thực sự: đất đai, nguồn nước, tri thức bản địa, sinh thái và mối quan hệ ý nghĩa
"You, you may say
I'm a dreamer, but I'm not the only one
I hope someday you'll join us
And the world will live as one"
Ajarn Yak, người sáng lập Trung Tâm Nông nghiệp Tự nhiên Mab Ueang đã nhắc lại lời bài hát Imagine của John Lennon trong buổi khai mạc Ngày Đất Thế Giới. Ông nhắc lại lời bài hát này trong bối cảnh vấn đề môi trường toàn cầu hiện nay là thoái hóa đất và hoang mạc hóa ngày càng gia tăng. Điều này cũng dẫn đến tình trạng ô nhiễm và khan hiếm nguồn nước ngầm nghiêm trọng, dẫn đến thiếu nước sạch sinh hoạt, chưa kể đến việc thiếu nguồn nước dành cho các hoạt động kinh tế khác.
Ước mơ những người có mặt ở Mab Ueang hôm đó hướng đến là một tầm nhìn về một thế giới bền vững, nơi sự giàu có đích thực được tái tạo, mối quan hệ giữa con người, tự nhiên trở nên hài hòa, những kết nối sâu sắc được thiết lập, đặt trên nền tảng của những mảnh đất màu mỡ và nguồn nước sạch dồi dào.
Ngày Đất Thế Giới là một phần của chương trình đào tạo "Triết lý Kinh tế Vừa đủ: Đất lành, hồn thanh II" diễn ra từ ngày 01 - 14 tháng 12, 2024 ở Thái Lan. Trong suốt 14 ngày chương trình diễn ra, người tham dự đã có cơ hội tìm hiểu về bối cảnh ra đời của Triết lý Kinh tế Vừa đủ (SEP), những ứng dụng và giải pháp toàn diện mà SEP đưa ra để giải quyết những cuộc đa khủng hoảng toàn cầu hiện nay; đồng thời cho chúng tôi nhìn thấy những kết quả thực tế sau nhiều năm áp dụng SEP ở nhiều khu vực khác nhau trên khắp Thái Lan.
Mab Ueang là trung tâm Nông nghiệp Tự nhiên đầu tiên được thành lập, nằm ở tỉnh Chon Buri, ở phía nam miền trung Thái Lan. Đây là khu vực được lựa chọn để thử nghiệm SEP, nhằm chứng minh đây là một giải pháp thực tiễn và ai cũng có thể thực hiện được.
Chon Buri nổi tiếng với sự phát triển của du lịch và chính sách công nghiệp hóa, dẫn đến hậu quả là đất đai ở đây bị thoái hóa và bạc màu nghiêm trọng. Khu đất ở được lựa để xây dựng Mab Ueang trước đây từng là nơi chăn nuôi lợn và trồng độc canh mía. Một nơi không thể nào tồi tệ hơn để bắt đầu thử nghiệm tái tạo đất, nước và tái lập rừng. Sau hơn 30 năm ứng dụng SEP, Mab Ueang giờ đây trở thành một mô hình kiểu mẫu chứng minh tính hiệu quả của Triết lý Kinh tế Vừa đủ. Từ một khu đất chết nay đã trở thành một khu vườn thực phẩm tươi mát tràn đầy sự sống. Hằng năm, hàng nghìn người từ khắp nơi ở Thái Lan đến đây để được đào tạo về Triết lý Kinh tế Vừa đủ.
Từ những kinh nghiệm tái tạo đất, giữ nước ở Mab Ueang, nhiều nơi khác đã áp dụng thành công những kĩ thuật này để cải tạo đất, tái lập rừng, phục hồi sự đa dạng sinh thái và chuyển đổi sinh kế bền vững.
Trong chuyến đi học tập của mình, chúng tôi đã đến thăm Trung tâm học tập Triết lý Kinh tế Vừa đủ Pannar ở tỉnh Nakhon Ratchasima, thuộc vùng đông bắc Thái Lan. Thông qua các nguyên tắc căn bản để lọc nước (water treatment), đào ao giữ nước, đào kênh dẫn nước, trồng cây lọc nước; sử dụng chế phẩm sinh học, che phủ đất, sử dụng hợp lí những cây tiên phong, thiết kế khu đất hiệu quả… khu đất trống và bạc màu đã được cải tạo và trở thành một trung tâm học tập trù phú xanh mát chỉ trong vòng 8 năm. Trong khi đó, trung tâm này còn có thể tự bảo vệ mình khỏi ảnh hưởng của việc canh tác chất hóa học từ những hộ dân xung quanh.
Chúng tôi cũng có cơ hội đến thăm Trung tâm Nông nghiệp Tự nhiên Nan tại tỉnh Nan ở phía bắc Thái Lan. Trung tâm này nằm ở khu vực miền núi, có vai trò quan trọng đối với hạ lưu sông Nan; thậm chí nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc trị thủy ở Bangkok. Dòng sông Nan hiền dịu, một trong những nhánh sông chính tạo nên dòng Chao Phraya nổi tiếng. Hơn 40% lượng nước từ sông Nan sẽ chảy về Chao Phraya và đi qua thủ đô Băng Cốc. 13 năm trước, một trận lũ lớn đã diễn ra ở thủ đô Thái Lan, và một trong những nguyên nhân được xác định là vì khu vực rừng thượng nguồn ở Nan đã bị đốn hạ, nhằm mục đích trồng độc canh sắn và ngô của dân địa phương. Những ngọn đồi trống không xuất hiện khắp nơi. Không có gì giữ nước lại khi mưa đến. Đó cũng là lí do chính dẫn đến đợt lũ quét xuống cả một thị trấn ở Nan hồi tháng 8.
Vì vậy Mạng lưới Nông nghiệp Tự nhiên quyết định lựa chọn Nan để thực hiện các dự án tái lập rừng. Trung tâm Nông nghiệp Tự nhiên Nan được ra đời để đào tạo và cung cấp các giải pháp toàn diện, bền vững để tái tạo sinh thái và nâng cao đời sống của người dân địa phương; được dựa trên nền tảng của Triết lý Kinh tế Vừa đủ.
Từ một khu vực trồng độc canh cao su, chỉ trong vòng 4 năm áp dụng những hướng dẫn căn bản của Triết lý Kinh tế Vừa đủ, Nan đã có thể đón người dân địa phương đến học tập, mở đầu phong trào tái lập rừng và chuyển đổi sang sinh kế có ý nghĩa cho người dân tại Nan. Mea Kul, người sáng lập Trung tâm Nông nghiệp Tự nhiên Nan, cũng từng làm công tác bảo tồn trong hơn 30 năm chia sẻ với chúng tôi, 3 năm trước, cô ghi nhận có hơn 22 loài chim khác nhau đến đây sinh sống. Hiện nay, số lượng được ghi nhận đã hơn 100 loài. Bên cạnh đó là hơn 61 loại cây khác nhau với đa dạng tầng tán, mô phỏng một khu rừng trong thực tế.
Bên cạnh đó, chúng tôi cũng có cơ hội gặp mặt với những người thực hành SEP tại Ban Sob Puern. Họ được gọi là “Nhóm Chiến Binh” khi là những người tin tưởng và thử nghiệm chuyển đổi thành công mô hình SEP trên khu đất trồng độc canh sắn và ngô của mình, sau khi học tập cùng Mae Kul. Nhiều người chia sẻ họ không chỉ trả được nợ do quá trình canh tác độc canh lúc trước sau 3 năm áp dụng SEP, mà còn có được hạnh phúc và cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn. Đối với họ, họ đang làm một công việc rất quan trọng và có ý nghĩa, khi đang góp phần giữ đất, giữ rừng, bảo vệ khu vực thượng nguồn và cả hạ nguồn, đồng thời có được thu nhập tốt.
Trong những ngày ở Nan, chúng tôi có cơ hội học tập và tham gia hỗ trợ một bác nông dân trong “Nhóm Chiến Binh” thiết kế và xây dựng hệ thống nước trên đỉnh đồi. Nhờ vậy chúng tôi mới thấy rõ ràng hơn về tinh thần của Triết lý Kinh tế Vừa đủ. Giữ đất, giữ nước, tái tạo hệ sinh thái chỉ là một hình thái của SEP. Việc bảo tồn và gìn giữ tri thức bản địa cũng được nhấn mạnh. Tinh thần đoàn kết, hỗ trợ, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau được thể hiện rất rõ. Một hình thức giáo dục mang tính toàn diện, thực tiễn cũng được kể một cách chân thật trong quá trình thực hiện dự án này.
Chúng tôi quan sát được có 3 thế hệ tham gia vào trong dự án này. Mỗi người đóng một vai trò khác nhau. Mae Kul, là người lớn tuổi nhất, có nhiều kinh nghiệm nhất, do đó bà là người hướng dẫn, cố vấn để mọi người thực hiện dự án. Còn lại, mỗi người một việc khác nhau, người đào xới, người đo đạc, người tính toán kĩ thuật, người quay phim và chụp ảnh, người đánh giá mức độ khả thi và tính bền vững. Các bạn học sinh cũng được tham gia vào quá trình này. Thậm chí một bạn nhỏ 3 tuổi cũng “xắn tay áo” lên để hỗ trợ mọi người (dù làm thì té lên té xuống *cười*).
Một vấn đề thực tế cả cộng đồng cần phải giải quyết, đó là xây dựng bể chứa nước, làm nơi cung cấp nước và giữ ẩm cho ngọn đồi đã được khéo léo lồng ghép để biến thành một lớp học trên đỉnh đồi. Những bài học không hề khô khan, chán chường. Ngược lại rất sống động, thân tình, thoải mái. Bản thân chúng tôi cũng học được rất nhiều và được truyền cảm hứng bởi cách học này. Riêng cá nhân người viết bài, tôi muốn một ngày nào đó ở Việt Nam cũng sẽ có những trung tâm học tập tương tự. Nơi lớp học chính là những con sông, con suối. Người dạy là những người ông, người bà, bác nông dân. Bài học là những thách thức cộng đồng đang giải quyết. Học mà chơi, chơi mà học, làm mà học, làm như chơi. Sự học, sự sống, công việc hòa làm một, không bị tách rời.
Bên cạnh đó, chúng tôi còn tham gia Diễn đàn Đất và Nước tại Bangkok. Đây là một Diễn đàn quốc tế có sự tham gia từ 17 quốc gia, bao gồm các vị bộ trưởng những nhà làm chính sách, quan chức chính phủ, các tổ chức NGO như FAO, nhà khoa học, nhà nghiên cứu, cùng với các thành viên của mạng lưới Nông nghiệp Tự nhiên. Tại đây chúng tôi chia sẻ với bạn bè quốc tế chia sẻ về những hoạt động của mạng lưới Nông nghiệp Tự nhiên, cũng như những hoạt động của Vcil Community tại Việt Nam ứng dụng những kiến thức và hiểu biết của Triết lý Kinh tế Vừa đủ, tiếp nối những di sản và tầm nhìn mà cố quốc vương Bhumibol Adulyadej gửi gắm đến nhân loại: một thế giới thịnh vượng và hạnh phúc cho mọi người trên toàn cầu.
Đó không chỉ là giấc mơ của Đức vua, mà đó còn là mong muốn, là ước mơ chung của rất nhiều người, trong đó có những thành viên của Vcil Community. Đúng như Ajarn Yak đã nhắc:
"You, you may say
I'm a dreamer, but I'm not the only one
I hope someday you'll join us
And the world will live as one".
Dù đó là những mơ mộng của chúng tôi, nhưng chúng tôi có cộng đồng, có mạng lưới chia sẻ cùng tầm nhìn và mong ước tốt lành đó. Vcil Community cũng hi vọng một ngày nào đó, bạn cũng sẽ tham gia cùng để cùng kiến tạo nên hiện thực mà mỗi người chúng ta muốn thấy.
Vcil Community cảm ơn sự hỗ trợ và hợp tác của SEP Academy, Viện nghệ thuật สถาบันอาศรมศิลป์ - Arsom Silp Institute of the Arts, quỹ Agri-Nature Foundation, và Liên minh Đất Thế giới (World Soil Association), ajarn Yak, P.Tang và P.Bouquet cùng nhiều cá nhân khác đã góp phần tạo nên những trải nghiệm học tập giàu có và thân tình trong suốt thời gian chúng tôi ở Thái Lan. Hi vọng chúng ta sẽ còn có những hợp tác sâu sắc và toàn diện hơn để thúc đẩy sự dịch chuyển sang một thế giới tái tạo và hạnh phúc hơn.